Chúng ta thấy rằng bốn phương thức đoạn ác, tăng thiện đi dần từ thấp lên cao, từ thế gian cho đến xuất thế.

Tiểu Luận: Vai Trò Của Tứ Chánh Cần Trong Hệ Thống Giáo Pháp, Và Làm Thế Nào Để Xác Định Đâu Là Thiện, Đâu Là Ác Đối Với Các Tầng Bậc Tu Hành

6. Xác Lập Thiện - Ác Trong Phật Đạo

6.2. Các phương thức chế ác, tăng thiện

Phật dạy, có bốn phương cách để một người tu hành hướng thiện đoạn ác, bốn phương cách đó là: Đoạn Đoạn, Luật Nghi Đoạn, Tuỳ Hộ Đoạn và Tu Đoạn. Đoạn kinh sau, Phật giải thích ý nghĩa của bốn cách đoạn trừ:

“Một thời Ðức Thế Tôn bảo chư tỳ kheo. Có bốn điều chân chánh đoạn trừ, những gì là bốn, một là Ðoạn Ðoạn, hai là Luật Nghi Ðoạn, ba là Tùy Hộ Ðoạn, bốn là Tu Ðoạn, bốn điều này cần phải tu tập.

• Thế nào gọi là Ðoạn Ðoạn, chư Tỳ kheo những ác bất thiện pháp đã sanh khởi phải đoạn trừ, phương tiện tinh cần nhiếp thọ những ác bất thiện pháp chưa sanh. Phương tiện nhiếp thọ những thiện pháp chưa sanh làm cho chúng sanh khởi; phương tiện tinh cần nhiếp thọ những điều thiện đã sanh làm cho chúng tăng trưởng, như thế gọi là Ðoạn Ðoạn.

• Thế nào gọi là Luật Nghi Ðoạn? Chư Tỳ kheo phải khéo hộ trì nhãn căn, cẩn thận điều phục, nhĩ, tỷ, thiệt, thân. Ý căn cũng phải cẩn thận điều phục, khéo hộ niệm, như thế gọi là Luật Nghi Ðoạn.

• Thế nào gọi là Tùy Hộ Ðoạn? Nếu Tỳ kheo đạt được chân thật tam muội tướng, khéo giữ gìn và hộ trì. Do đó các tướng xấu về thân đều được đoạn trừ, khéo tu tập, hộ niệm làm cho chúng không thối chuyển, nên gọi là Tùy Hộ Ðoạn.

• Thế nào gọi là Tu Ðoạn? Nếu vị Tỳ kheo tu tập Tứ Niệm Xứ được gọi là Tu Ðoạn”.

Theo những gì Phật giải thích ở đoạn kinh trên, chúng ta thấy rằng bốn phương thức đoạn ác, tăng thiện đi dần từ thấp lên cao, từ thế gian cho đến xuất thế. Điều này có nghĩa rằng, Tứ Chánh Cần là tư tưởng chủ đạo xuyên suốt quá trình tu tập, thiện ác và bất thiện pháp có mặt trong từng cảnh giới. Ta có thể hiểu bốn phương thức hay bốn giai đoạn chế ác, tăng thiện có thứ lớp như sau:

6.2.1. Đoạn Đoạn. 

Đây là phương thức đoạn trừ đầu tiên, thuộc về thiện ác thế gian. Tức là người tu hành phải đề cao cảnh giác với các ác bất thiện pháp chưa sanh, hay đã sanh khởi trong lòng.

Việc làm này, nhằm dứt trừ những thói quen ở đời, giúp người tu hành nhất tâm tăng trưởng thiện đạo, kinh Thủ Lăng Nghiêm gọi là “làm trái hiện nghiệp”. Nó giống như người ta thuần dưỡng một con thú hoang, điều đầu tiên con thú đó phải được tách ra khỏi bầy đàn, và bắt con thú quên dần các hành động hoang dã, tập làm quen với những hành động mới phù hợp với các kỹ thuật huấn luyện sau này.

Con người khi tu tập cũng như thế, các thói quen thuộc về bản năng và cá tánh, nếu không kiên quyết đoạn trừ ở giai đoạn sơ khởi, tâm thức luân chuyển theo dòng đời của một phàm phu, sẽ rất khó tiếp nhận thánh pháp sau này.

6.2.2. Luật Nghi Đoạn. 

Đây là bước thứ hai, sau khi các ác bất thiện pháp thế gian như tật đố, ganh ghét, tỵ hiềm, tham ăn, tham ngủ, đấu tranh, bàn chuyện thị phi đã được đoạn trừ ở giai đoạn một. Người tu hành tiếp tục chế ngự các ác bất thiện pháp được sanh khởi từ sáu thức do sáu căn quen thói dong ruổi theo tiền trần.

Việc làm này nhằm hạn chế đến mức thấp nhất nhu cầu sinh tâm bởi nội pháp hay ngoại pháp, chuẩn bị tiếp nhận cảnh giới cao hơn của thiền định. Đây được coi như hành trang cần thiết để người tu hành đặt một chân vào Thiện xứ. Việc làm này, giống như một người đang ở trong ngôi nhà bị cháy, nỗ lực thoát ra khỏi đám cháy là cần thiết, tất cả những thứ tốt đẹp nhất trong căn nhà đó, cho dù có được yêu thích đến mức nào, cũng phải đoạn tuyệt trong lòng, nếu lưu luyến, không quyết tâm từ bỏ, không quay lưng, nhất định sẽ không thể thoát thân.

Luật Nghi Đoạn là hình thức của Tam Ma Đề, kết quả sẽ đưa người tu hành vào cảnh giới “bất cộng phàm phu pháp”. Đây là cảnh giới cuối cùng của ba cõi. Giống như một người đứng trên núi cao, toàn thân trong hư không, nhưng da bàn chân hãy còn dính vào đỉnh núi.

6.2.3. Tuỳ Hộ Đoạn. 

Vị tu hành đã vào được Thiện xứ, các lạc thú thiền định hay những tướng xấu ác do Nhị thừa dựng lập để thành tựu tâm năng quán sẽ sanh khởi. Sau khi làm cho các lạc thú thiền định sung mãn hoặc các tướng xấu ác năng quán thành tựu, phải quyết tâm xả bỏ.

Nếu không làm cho sung mãn và xả bỏ, bây giờ các lạc thú hoặc các tướng năng quán trở thành ác bất thiện pháp, ngăn chặn con đường giải thoát, gọi là không thể đắc Tam Muội chân thật. Tam Muội chân thật là một cách nói khác của Thiền Giải Thoát. Câu “Các tướng xấu về thân” trong đoạn kinh, nhằm ám chỉ cho các thiền thú, hoặc các tướng mạo do pháp năng quán hình thành. Trong Thiện xứ người tu hành lấy thiền định làm thân, làm đời sống gọi là “Tam Muội Lạc Chánh Thọ Ý Sanh Thân”. Ta thường hay nghe nói, đại chúng ở các Phật quốc “thân do hoá sanh”, lấy thiền định hay tướng năng quán làm thân là một trong những hình thức hoá sanh. Ta có thể tạm chia ra có ba loại thân hoá sanh trong các Thiện xứ: Một, thân do tưởng sanh, như các cõi Cực Lạc, Tứ thiền. Hai, thân do giải thoát sanh như cảnh giới của Phật Vô Động. Ba, thân do trí sanh như cảnh giới của Diệu Trang Nghiêm.

Hình thức xả bỏ các lạc thú thiền định trong Tuỳ Hộ Đoạn, giống như một người nhà quê nghèo khổ, được đến sinh sống ở chốn thị thành sung túc. Với họ, ở đó cái gì cũng tốt, cái gì cũng đẹp, mọi thứ chung quanh đều làm cho thoả thích. Nếu không biết dừng lại, không biết từ bỏ thích thú để chuyên tâm làm ăn, người này sẽ trở thành kẻ nghèo đói ở chốn phồn vinh. Nghèo đói ngay nơi chốn phồn vinh là một thứ ác pháp!

6.2.4. Tu Đoạn. 

Đây là giai đoạn quyết liệt để người tu hành chính thức trở thành “công dân thực thụ” của Thiện xứ. Đoạn kinh trên Phật dạy: “Thế nào gọi là Tu Ðoạn? Nếu vị Tỳ kheo tu tập Tứ Niệm Xứ được gọi là Tu Ðoạn”. Chỉ một câu nói đơn giản, nhưng câu này hàm chứa hết thảy Phật Pháp.

Như mọi người đều biết, Tứ Niệm Xứ tuỳ mức độ tu tập, cho ra hết thảy các quả vị trong Phật Đạo, từ dứt Tập đến chứng Diệt và hoàn thành mục tiêu tu Đạo để thành tựu. Thật trí, hay nói khác hơn, các thứ Niết bàn của Phật Đạo đều thành tựu từ Tứ Niệm Xứ. Vì thế, có bao nhiêu tầng bậc của Tứ Niệm Xứ, thì có bấy nhiêu tầng bậc thiện ác trong Tứ Chánh Cần.

Tu đoạn chính là hình thức học tập “văn hoá vô lậu”. Văn hoá vô lậu gồm có ba loại hình học tập, đó là: Vô lậu thân, vô lậu tâm và vô lậu trí. Thành tựu vô lậu thân là thành tựu các ứng xử, phong cách sống và những hình thức giao tiếp của xã hội Thiện trị. Thành tựu vô lậu tâm là thành tựu các loại Niết bàn mà cụ thể là các quả vị xuất thế trong Phật Đạo. Thành tựu vô lậu trí là thành tựu căn bản trí cho đến sai biệt trí. Ba hình thức vô lậu nêu trên tiêu biểu cho khái niệm chân thiện mĩ trong xã hội Thiện trị, vì thế thành tựu văn hoá vô lậu chính là thành tựu tối thượng chân thiện mĩ theo quan điểm Phật Giáo.

(còn nữa)